2024 թվականից մեկնարկել է Ֆիզիկական անձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի երկրորդ փուլը: Այս փուլում ընդյալնվել է 2024 թվականի հաշվետու տարվա համար եկամտային հարկի տարեկան հաշվարկ-հայտարարագիր ներկայացնելու պարտականություն ունեցող անձանց շրջանակը, ի թիվս այլնի ներառելով 2024 թվականի ընթացքում վարձու աշխատող համարված կամ 2024 թվականի ընթացքում քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակում հարկվող եկամուտ ստացած ՀՀ քաղաքացիներին:
Քանի որ հայտարարագրման պարտականությունն այսուհետ վերաբերում է բազմաթիվ քաղաքացիների, ապա սկսել են հանրային քննարկման առարկա դառնալ հայտարարագրման հետկապված տարբեր հարցեր, այդ թվում՝ անձնական տվյալների պաշտպանությունը, մասնավորապես, հայտարարագրման համատեքստում հարկային մարմնի կողմից մարդկանց բանկային եւ այլ անձնական տվյալներին հասանելիությունը:
2025 թվականի փետրվարի 5-ին Պետական եկամուտների կոմիտեի (ՊԵԿ) նախագահ Էդուարդ Հակոբյանն Ազգային ժողովում ֆիզիկական անձանց համընդհանուր հայտարարագրման թեմայով աշխատանքային քննարկման ժամանակ անդրադարձավ բանկային գաղտնիքին ՊԵԿ հասանելիությանը՝ ի թիվս այլնի նշելով, որ այդ հարցում իր գնահատմամբ մանիպուլյացիաները շատ են եւ սխալ են մեկնաբանում ՊԵԿ-ի հնարավոր գործողությունները: ՊԵԿ նախագահը աշխատանքային քննարկման ընթացում նշեց, որ բանկային գաղտնիքին հասանելիության դեպքում խոսքը մարդու բանկային հաշվին մեկ թվով մուտքերի եւ ելքերի մասին պատկերացում ունենալն է, ընդ որում հասանելիությունը ՊԵԿ-ն ունենալու է ոչ թե միշտ, այլ հասանելիություն ստանալու է հարկային ստուգման ժամանակ կամ քաղաքացուց, կամ, քաղաքացու կողմից չտրամադրվելու դեպքում դատարանի որոշմամբ (տես՝ https://www.youtube.com/watch?v=GfzMUtufzHM, 38-րդ րոպեից):
Այդուհանդերձ, ԱԺ-ում աշխատանքային քննարկման ընթացքում բանկային գաղտնիքին հասանելիության վերաբերյալ ՊԵԿ նախագահի ներկայացրած տեղեկությունները/մեկնաբանությունները առերեւույթ չեն համընկնում Հարկային օրենսգրքի կարգավորումներին, որոնք էլ, իրենց հերթին, չեն համապատասխանում բանկային գաղտնիքին հարկային մարմինների հասանելիության կանոններին եւ առերեւույթ խնդրահարույց են առնվազն անձնական տվյալների մշակման համաչափության սկզբունքի տեսանկյունից:
Այսպես, «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքը 4-րդ հոդվածով սահմանում է, որ բանկային գաղտնիք են համարվում բանկի հաճախորդին սպասարկելու կապակցությամբ տվյալ բանկին հայտնի դարձած հաճախորդի հաշիվների վերաբերյալ տեղեկությունները, հաճախորդի հանձնարարությամբ կամ հօգուտ հաճախորդի կատարված գործառնությունների վերաբերյալ տեղեկությունները, ինչպես նաև նրա առևտրային գաղտնիքը, գործունեության ցանկացած ծրագրի կամ մշակման, գյուտի, արդյունաբերական դիզայնի մասին տեղեկությունները եւ նրա վերաբերյալ ցանկացած այլ տեղեկություն, որը հաճախորդը մտադիր է եղել գաղտնի պահել, եւ բանկը տեղյակ է կամ կարող էր տեղյակ լինել այդ մտադրության վերաբերյալ:
Նույն օրենքը սահմանում է, որ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունների տրամադրումը` միայն նույն օրենքով սահմանված դեպքերում, հիմքերով եւ պետական մարմիններին, պաշտոնատար անձանց ու քաղաքացիներին այդ տեղեկությունները բանավոր կամ գրավոր ձևով հաղորդելն է: Որպես կանոն՝ առանց հաճախորդի համաձայնության բանկային գաղտնիքի տրամադրումը այլ պետական մարմիններին (քրեական հետապնդում իրականացնող մարմիններին, դատարանին, ինչպես նաեւ հարկային եւ մաքսային մարմիններին) իրականացվում է դատարանի որոշման հիման վրա (տես՝ «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի 10-րդ, 11-րդ եւ 13-րդ հոդվածները):
Վերոնշյալի համատեքստում Հարկային օրենսգիրքը սահմանում է մարդկանց բանկային տեղեկությունների, այն է՝ բանկային գաղտնիք կազմող տվյալներին հարկային մարմնի հասանելիության առնվազն հետեւյալ երկու դրվագը:
Այսպես, Հարկային օրենսգիրքը 350.1-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ մասերով սահմանում է, որ հարկային մարմինը հարկային հսկողության շրջանակներում հարկ վճարողի բանկային հաշվի քաղվածքը (հարկային հսկողության ժամանակահատվածի համար) ստանալու նպատակով հարցում է կատարում հարկ վճարողին, իսկ վերջինս պարտավոր է օրենսգրքով սահմանված կարգով հարկային մարմնին ներկայացնել համապատասխան քաղվածքը: Միաժամանակ, հարկ վճարողի կողմից բանկային հաշվի քաղվածքը չտրամադրվելու դեպքում հարկային մարմինը բանկային հաշվի քաղվածքն ստանում է դատարանի որոշման հիման վրա` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով: Այստեղ պետք է նկատի ունենալ, որ բանկային հաշվի քաղվածքը ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած իրավական ակտերով նախատեսված տեղեկություններ պարունակող փաստաթուղթն է (տես՝ Հարկային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 77-րդ կետ): Արդյունքում, բանկային հաշվի քաղվածքը պարունակում է «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածի իմաստով բանկային գաղտնիք համար տեղեկություն, եւ Հարկային օրենսգրքով հարկային մարմնի համար սահմանված է քաղվածքն առանց հարկ վճարողի համաձայնության դատարանի որոշման հիման վրա ստանալու կանոն, ինչը համադրելի է բանկային գաղտնիքի տրամադրման՝ «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքով սահմանված կանոնին:
Միաժամանակ, Հարկային օրենսգիրքը 350.1-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ հարկային հսկողության շրջանակներում ռիսկերի գնահատման նպատակով հարկային մարմինը ՀՀ առեւտրային բանկերից ստանում է հարկ վճարողի յուրաքանչյուր բանկային հաշվի վերաբերյալ ամփոփ տեղեկություններ: Այդ տեղեկությունները հարկային մարմնին տրամադրվում են էլեկտրոնային համակարգի միջոցով, որի տեխնիկական բնութագիրը, տեղեկությունների փոխանցման կարգը եւ փոխանցվող տվյալների տիպային ձեւաչափը սահմանում է ՀՀ կենտրոնական բանկը` համաձայնեցնելով հարկային մարմնի հետ: Այստեղ պետք է նկատի ունենալ, որ ամփոփ տեղեկությունները նույն քաղվածքը չեն, բանկային հաշվի ամփոփ տեղեկությունը հարկ վճարողի բանկային հաշվի, արժույթի, հարկային տարվա հունվարի 1-ի եւ դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ առկա մնացորդի, ինչպես նաեւ հարկային տարվա ընթացքում բանկային հաշվին մուտքագրված գումարների հանրագումարի եւ ելքագրված գումարների հանրագումարի վերաբերյալ տվյալներն են (տես՝ Հարկային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 78-րդ կետ): Արդյունքում, բանկային հաշվի ամփոփ տեղեկությունները նույնպես «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածի իմաստով բանկային գաղտնիք համարվող տեղեկություններ են, սակայն այս դեպքում Հարկային օրենսգրքով հարկային մարմնի համար սահմանված չէ ամփոփ տեղեկությունը դատարանի որոշման հիման վրա ստանալու կանոն, ինչը հակասում է բանկային գաղտնիքի տրամադրման՝ «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքով սահմանված ընդհանուր կանոնին:
Ստացվում է, որ միեւնույն կարգավիճակը ունեցող, այն է՝ բանկային գաղտնիք համարվող տեղեկությունների համար երկու տարբեր դրվագում Հարկային օրենսգիրքը նախատեսում է երկու տարբեր, փոխհակասող կանոններ՝ մի դեպքում սահմանելով նման զգայուն տվյալների տրամադրման/հասանելիության նկատմամբ դատական հսկողություն, մյուս դեպքում՝ ոչ:
Անձնական տվյալների մշակման համաչափության սկզբունքն ի թիվս այլնի սահմանում է, որ տվյալների ցանկացած մշակում պետք է հետապնդի օրինական նպատակ, եւ դրան հասնելու միջոցները պետք է լինեն պիտանի, անհրաժեշտ եւ չափավոր (տես՝ ԱՏՊ օրենքի 5-րդ հոդված): Տվյալ դեպքում միեւնույն զգայունություն ունեցող, այն է՝ բանկային գաղտնիք համարվող տվյալների նկատմամբ միջամտության տարբեր պայմաններ, հարկային մարմնի նպատակին հասնելու տարբեր միջոցներ նախատեսելն առերեւույթ խնդրահարույց է անձնական տվյալների մշակման համաչափության սկզբունքի տեսանկյունից:
Leave a Reply